گال (جرب)
عامل ايجاد كننده گال كه «هيره» ناميده مي شود، موجود بسيار كوچكي است كه از حداقل 2500 سال قبل تاكنون باعث آلودگي انسان ها شده است.
تخمين زده مي شود كه سالانه بيش از 300 ميليون نفر در سرتاسر جهان به اين بيماري مبتلا مي شوند. بيماري جرب مي تواند هر كس را از هر نژاد و يا هر سني مبتلا كند و ارتباطي با بهداشت فردي شخص مبتلا ندارد. آما انچه كه اميدوار كننده است اين است كه امروزه با بهبود روش هاي شناسايي و درمان گال در صورت مراجعه سريع به پزشك، مشكلات ناشي از اين بيماري، كوتاه مدت و موقت خواهند بود.
گال چگونه ايجاد مي شود؟
هيره موجود ميكروسكوپي كوچكي است كه به زحمت با چشم ديده مي شود. اين موجود بسيار كوچك، داراي هشت پا و بدني گرد است و با نقب زدن در پوست انسان باعث ايجاد واكنش آلرژيك (حساسيتي) مي شود. خارش شديدي كه در پي اين واكنش به وجود مي آيد، اغلب به قدري ناراحت كننده است كه مانع خواب مبتلايان در تمام طول شب مي گردد.
فرد مبتلا تقريباً در تمام موارد، بيماري خود را به دنبال تماس نزديك با فرد بيمار ديگر يا وسايل آلوده گرفته است. فرد مزبور ممكن است كودك، دوست و يا عضو ديگري از خانواده باشد. متخصصان پوست كه تقريباً هر روز با بيماران مبتلا به جرب سر و كار دارند، خاطر نشان مي كنند كه اين بيماري تنها مخصوص خانواده هاي كم درآمد يا كودكاني كه به وضع آن ها توجهي نمي شود و يا افرادي كه به بهداشت فردي خود اهميت نمي دهند نبوده و درواقع هيچ كس از ابتلاي به آن در امان نيست.
هيره هاي ماده، به گرمي و بوي بدن ميزبان جديد جلب مي شوند و با نقب زدن در پوست فرد تخمگذاري كرده و موادي از خود ترشح مي كنند كه باعث ايجاد حساسيت مي شود. هنگامي كه لاروها سر از تخم بيرون مي آورند به طرف سطح پوست حركت كرده و در فرورفتگي هاي سطحي پوست جاي مي گيرند تا به هيره بالغ تبديل شوند. از هنگامي كه فرد آلوده مي شود تا وقتي كه مشكل خارش پيدا مي كند ممكن است يك ماه طول بكشد.
علائم گال چيست؟
شايع ترين و ابتدايي ترين علامت گال خارش، مخصوصاً هنگام شب است. ضايعه اوليه گال، خود را به صورت جوش هاي برجسته كوچكي شبيه كهير و يا محل گزش حشرات نشان مي دهد. در موارد پيشرفته تر، پوست ممكن است پوسته پوسته و يا دلمه دار شود.
بيماري معمولاً در چين هاي بدن آغاز مي شود (مخصوصاً شيار بين انگشتان، روي آرنج و يا مچ دست، نشيمنگاه و يا ناحيه كمر، اطراف نوك پستان در خانم ها و روي آلت تناسلي در آقايان). ضمناً هيره ها تمايل دارند كه داخل پوست زير انگشتر، دستبند، بند ساعت و يا ناخن ها پنهان شوند. معمولاً در كودكان خارش وسيعتر و گسترده تر است و آلودگي ممكن است تمام بدن كودك شامل كف دست ها و پاها و حتي سر را درگير كند.
خارش شب هنگام ممكن است كودك را از خواب بازدارد و در نتيجه كودك خسته و بداخلاق شود. عفونت هاي چركي هم ممكن است بر روي ضايعات گال به وجود آيند. اتفاقاً در موارد زيادي، بيماران به خاطر ضايعات عفوني پوست و نه خود گال تحت مداوا قرار مي گيرند. با وجوداينكه درمان عفونت چركي گاهي باعث تسكين و فرونشستن ضايعه مي شود ولي اگر بيماري اصلي (گال) مداوا نشود، عود عفونت هاي چركي هم تقريباً قطعي است.
گال دلمه دار چيست؟
گال دلمه دار فرمي از بيماري است كه علائم آن بسيار شديدتر و وخيم تر از حالت عادي است. مناطق وسيعي از بدن، دست ها و پاها ممكن است پوسته پوسته و دلمه دار شوند. اين پوسته ها كه حاوي هزاران هيره زنده و تخم آن ها مي باشند، درمان بيماري را مشكل مي كنند چون دارويي كه به صورت موضعي روي پوست ماليده مي شود، قادر به نفوذ در اين قسمت هاي ضخيم شده پوست نمي باشد. اين فرم از بيماري بيشتر در سالمندان و مبتلايان به ايدز رخ مي دهد. گال در اين بيماران به شدت مسري مي باشد.
چگونه گال تشخيص داده مي شود؟
براي تشخيص بيماري معاينه كامل و دقيق تمام بدن (از سر تا نوك پا) و با توجه بيشتر به چين هاي بدن توسط متخصصين پوست لازم است. بسياري از موارد بيماري تنها با معاينه به وسيله متخصص پوست شناسائي مي شود. اگر پزشك به تشخيص بيماري شك داشته باشد مي تواند آزمايش ساده و بدون درد زير را انجام دهد: ابتدا ماده روغني استريلي روي ضايعات چكانده مي شود، سپس سطح ضايعات با تيغ تراشيده شده و مواد به دست آمده براي مطالعه به زير ميكروسكوپ منتقل مي شوند. تشخيص گال با ديدن هيره عامل بيماري و يا تخم آن در زير ميكروسكوپ قطعي مي شود.
چه افرادي بيشتر در خطر ابتلا به گال مي باشند؟
هيره عامل گال مي تواند فقير و غني، پير و جوان را آلوده كند. بيماري بيشتر در افرادي ديده مي شود كه تماس بدني نزديك با ديگران دارند به ويژه بچه ها، مادراني كه كودك شيرخوار دارند و سالمنداني كه در سراي سالمندان زندگي مي كنند. مطالعات نشان داده است كه در خانواده ها، بچه هاي زير 2 سال بيشتر از همه در معرض ابتلا هستند. پس از آن ها مادر، خواهران بزرگتر و دست آخر ديگر اعضاي خانواده كه تماس بدني نزديك و مداوم با ديگران دارند در معرض خطر ابتلا هستند. همچنين سربازان و مردان زنداني به علت شرايط خاص زندگي در معرض خطر ابتلا به گال مي باشند.
گال در ميان ساكنين خانه هاي سالمندان در بسياري از نقاط دنيا به صورت مشكلي شايع در آمده است.
سالمندان به دلايل زير بيشتر در معرض آلودگي و ابتلا به گال مي باشند:
دفاع ايمني ضعيف تر
تماس نزديك و مداوم سالمندان در حين انجام فعاليت هاي روزانه (لباس پوشيدن، حمام كردن و...) با كاركنان خانه سالمندان.
تأخير در تشخيص، زيرا در سالمندان اين بيماري با ساير بيماري هاي پوستي شايع در اين سن و سال، مثل خشكي پوست، اگزما، درماتيت تماسي، زرد زخم و يا عوارض دارويي اشتباه مي شود.
گال چگونه درمان مي شود؟
درمان جرب ساده و سريع است. كرم Permethrin (5 درصد) هنگام شب به سرتاسر بدن ماليده شده و صبح روز بعد شسته مي شود. توصيه مي شود كه كرم روي پوست خنك و خشك در سرتاسر بدن (شامل كف دست و پا و پوست سر در بچه هاي كوچك) استعمال شود و براي 8 الي 14 ساعت روي پوست بماند. براي نوزاداني كه كف دست و پاي آن ها درگير است و يا كساني كه پس از درمان مجدداً ضايعات جديد را تجربه مي كنند، تكرار درمان يك هفته بعد توصيه مي شود. تنها عارضه اي كه از اين دارو گزارش شده است سوزش خفيف و گذرايي است كه بيشتر در موارد شديد بيماري ديده مي شود. تمامي ضايعات 4 هفته پس از درمان بايد التيام يابند. در غيراينصورت بيمار ممكن است دوباره آلوده شده و نياز به درمان مجدد توسط پزشك متخصص پوست داشته باشد. متأسفانه اين دارو در حال حاضر در ايران موجود نيست.
يك درمان موثر ديگر استفاده از محلول GBH (1 درصد) است كه يك يا دو بار در شب بر روي پوست خشك و خنك سرتاسر بدن (از گردن به پايين) ماليده شود. بيماران 8 تا 12 ساعت پس از استعمال دارو بايد آن را بشويند، از مصرف بيشتر از مقدار تجويز شده اجتناب كنند و از انجام دوره دوم درماني قبل از 7 روز بپرهيزيد. GBH در نوزادان، بچه هاي كوچك، زنان باردار و شيرده و افراد مبتلا به صرع و يا ديگر ناراحتي هاي عصبي نبايد مصرف شود.
درمان هاي ديگر شامل پمادهاي حاوي گوگرد و كرم كروتاميتون (10 درصد) است كه بخصوص در بچه ها و زنان باردار يا شيرده قابل مصرف است. اين دارو بايد سه شب متوالي به سرتاسر پوست ماليده شده و صبح روز چهارم شسته شود. در صورت لزوم درمان يك هفته بعد مي تواند تكرار شود.
براي از بين بردن خارش كه ممكن است تا دو هفته پس از درمان هم ادامه يابد، مي توان از داروهاي ضدهيستامين استفاده كرد. نكته اصلي در درمان گال خلاصي از هيره عامل بيمار است. تمامي افراد در تماس (در خانواده، سراي سالمندان و...)، خواه دچار خارش باشند يا نه، بايد تحت درمان قرار گيرند. تمامي افراد يك مجموعه در معرض ابتلا بايد درمان شوند تا گسترش بيماري متوقف شود. در خانواده همه اعضا بايد همزمان تحت مداوا قرار گيرند. همين طور هر كسي كه با اعضاي خانواده آلوده در تماس نزديك بوده مانند دوستان نزديك و يا حتي گاهي همكلاسي هاي مدرسه، بايد درمان شوند.
با انجام دادن معاينات منظم و بررسي كامل و دقيق تمام افراد جديد، مي توان بيماري را در سراي سالمندان كنترل كردو موفق ترين و مقرون به صرفه ترين روش اين است كه تمامي بيماران و كادر بهداشتي يك موسسه همزمان تحت درمان قرار گيرند.
براي درمان گال چه بايد بكنيد؟
در اولين فرصت ممكن به متخصص پوست مراجعه كنيد تا درمان آغاز شود. به ياد داشته باشيد كه گرچه تصور آلودگي به انگل شما ناراحت كننده است ولي ابتلاي به گال نشانه اي از ضعف بهداشت شما نيست.
لباس ها، ملحفه و حوله هايي را كه در 48 ساعت گذشته استفاده نموده ايد، با آب داغ شسته و در آفتاب خشك كنيد. لوازم شخصي كه قابل شستن نيستند را به مدت 10 روز در يك كيسه پلاستيكي دربسته قرار دهيد و سپس استفاده نماييد.
تمامي خانه را با جارو برقي تميز كرده و براي اطمينان خاطر كيسه آن را دور بيندازيد.
24 ساعت پس از درمان، خطر سرايت گال خيلي كاهش مي يابد.
ادامه خارش پس از درمان ممكن است به علت ادامه آلودگي به انگل، ادامه حساسيت به انگل يا تحريك به علت داروي استفاده شده باشد.
ضايعات پس از درمان بايستي از نظر وجود هيره مورد بررسي مجدد قرار گيرند، اگر عفونت هنوز وجود دارد بايستي مجدداً درمان صورت گيرد.
و چه نبايد كرد؟
از خوددرماني با داروهاي خانگي خودداري كنيد. شستشوي پوست با پودر لباسشويي يا صابون محرك يا ماليدن گازوئيل به ضايعات تنها باعث بدتر شدن بيماري شما مي شود.
بدون توصيه و تجويز پزشك از استعمال پمادهاي كورتن دار و يا هر داروي ديگري خودداري كنيد.